ދަތުރު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި ހެލިކޮޕްޓަރު ވެއްޓުނު ޙާދިޘާގައި އީރާނުގެ ރައީސް އިބްރާހީމް ރައީސީ އަވަހާރަވެފައިވާ ކަމަށް އެ ޤައުމުން ކަނޑައަޅާފައި ވަނީ މޭ 20ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އޭނާ ދަތުރު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި ހެލިކޮޕްޓަރު ވެއްޓިފައި ވަނީ އީރާނުގެ ހުޅަނގު އުތުރު އީސްޓް އަޒަރްބައިޖާން ޕުރޮވިންސުގެ ޖިލްފާގައެވެ. އޭނާއާ އެކު ހެލިކޮޕްޓަރުގައި ދަތުރު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި އެ ޤައުމުގެ ޚާރިޖީ ވަޒީރު ޙުސައިން އަމީރް ޢަބްދުއްލުހައްޔާނީ ވެސް ވަނީ އަވަހާރަވެފައެވެ.
63 އަހަރުގެ ރައީސީއަކީ އީރާނުގެ ސިޔާސީ, ދީނީ އަދި ޝަރުޢީ ދާއިރާގައި ނުފޫޒު ގަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އީރާނުގެ ރޫޙީ އިސްވެރިޔާ އާޔަތުالله ޢަލީ އަލް-ޚާމަންއީ އަވަހާރަވުމުން, އެ މަޤާމާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމަށް ބެލެވިފައި އޮތީ ރައީސީއެވެ. 2017ވަނަ އަހަރު ވެސް ރައީސީ ވަނީ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ވާދަ ކުރައްވާފައެވެ. ނަމަވެސް, އެ ފަހަރު ކުރިމަތިވެ ވަޑައިގެންނެވި ނާކާމިޔާބީއަށް ފަހު, 2021ވަނަ އަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ވާދަކުރައްވައި, އޭނާ ވަނީ ކާމިޔާބީ ހޯއްދަވާފައެވެ.
ރައީސީ ދީނީ ޢިލްމު އުނގެނިވަޑައިގަންނަވަން ފައްޓަވާފައި ވަނީ އުމުރުން 15 އަހަރުގައި ޤުމް ދީނީ ސެމިނަރީގައެވެ. އެއަށްފަހު, ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ދީނީ ޢިލްމުވެރިންގެ ކިބައިން އޭނާ ދަރިވަރުވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އުމުރުން 20ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ރައީސީ ވަނީ އެކި ރަށްތަކުގެ ޕްރޮސިކިޔުޓަރުގެ މަޤާމު ފުރުއްވާފައެވެ. އަދި, އެއަށްފަހު, ދަޢުލަތުގެ ޑެޕިޔުޓީ ޕްރޮސިކިޔުޓަރުގެ މަޤާމާ ހަވާލު ވަޑައިގަންނަވައި, ވެރިރަށް ޠަހްރާނަށް ބަދަލުވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ.
1988ވަނަ އަހަރު އޭނާ ވަނީ, އީރާނުގެ ސިޔާސީ ކުށްވެރިންނަށް މަރުގެ އަދަބު ދިނުމާ ބެހޭ ކޮމިޓީގައި އިސް މަޤާމެއް ފުރުއްވާފައެވެ. އެ މަޤާމާ ގުޅިގެން އީރާނުގެ ސިޔާސީ ވެރިންގެ މެދުގައި އޭނާއާ މެދު ނަފުރަތު އުފެދުނެވެ. އަދި, އެމެރިކާއިން ރައީސީއާ ދެކޮޅަށް ދަތި ކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް އެޅިއެވެ. އީރާނުގެ އެންމެ މަތީ ޕްރޮސިކިޔުޓަރުގެ މަޤާމަށް ރައީސީ ޢައްޔަން ކުރައްވާފައި ވަނީ 1989ވަނަ އަހަރު އީރާނުގެ އެއިރުގެ ރޫޙީ އިސްވެރިޔާ އާޔަތުالله ރޫޙުالله އަލް-ޚުމައިނީ އަވަހާރަވުމަށް ފަހުއެވެ.
އެއަށް ފަހު އޭނާ ވަނީ އައު ރޫޙީ އިސްވެރިޔާ އާޔަތުالله އަލް-ޚާމަންއީގެ ދަށުން ދަރިވަރުގެ ވަޑައިގަންނަވާފައެވެ. އަދި, އީރާނުގެ އެންމެ ބާރުގަދަ އެއް ދީނީ ޖަމުޢިއްޔާ ކަމުގައިވާ އަސްތާން އަލް-ޤުދްސް އަލް-ރިޟަވިއްޔާގެ ޗެއަރމަންގެ މަޤާމަށް އޭނާ ޢައްޔަން ކުރެއްވިއެވެ. ސިޔާސީ މައިދާނުގައި މަސައްކަތް ކުރައްވަން ރައީސީ ފެއްޓެވީ އެ ހިސާބުންނެވެ.
2017ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ދެވަނަ ދައުރެއް ކަށަވަރު ކުރެއްވުމަށް ވާދަކުރެއްވި ޙަސަން ރޫޙާނީއާ ދެކޮޅަށް ރައީސީ ވާދަކުރެއްވިއެވެ. ރޫޙާނީއަކީ, އީރާނާއި ހުޅަނގުގެ ބާރުތަކާ ދެމެދު 2015ވަނަ އަހަރު އެކުލަވައިލި ނިއުކްލިޔަރ އެއްބަސްވުން އެކުލަވައިލެއްވުމުގެ މޭސްތިރިއެވެ. އެ އެއްބަސްވުމާ ދެކޮޅަށް އެންމެ ހަރު އަޑުން ވަކާލާތު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި އެއް ބޭފުޅަކީ ރައީސީއެވެ.
އެއަށް ފަހު, 2021ވަނަ އަހަރުގައި ބޭއްވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ރައީސީ ވަނީ 62 އިންސައްތަ ވޯޓު ކާމިޔާބު ކުރައްވައި, ރައީސް ކަމުގެ މަޤާމަށް އިންތިޚާބުވެ ވަޑައިގަންނަވާފައެވެ. ނަމަވެސް, އެ އަހަރުގެ އިންތިޚާބުގައި ވޯޓުލާފައި ވަނީ, ވޯޓުލުމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިން 48.8 އިންސައްތަ މީހުންނެވެ. މެދުމިނުގެ ސިޔާސަތުތަކަށް ތާޢީދު ކުރާ ކެނޑިޑޭޓުންނާއި, އިސްލާޙަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާ ސިޔާސީ ވެރިންނަށް އެ އިންތިޚާބުގައި ވާދަކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ.
ރައީސް ކަމުގެ މަޤާމާ ރައީސީ ހަވާލުވެ ވަޑައިގެންނެވީ އީރާނާއި ހުޅަނގުގެ ބާރުތަކާ ދެމެދު ހަދާފައިވާ އެއްބަސްވުން އޮތީ މަޑުޖެހިފައިވާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. އެ އެެއްބަސްވުމުން އިސްވެ ވަކިވެފައި ވަނީ އެމެރިކާއިން, ކުރީގެ ރައީސް ޑޮނަލްޑް ޓްރަމްޕުގެ ވެރިކަމުގައެވެ. އެއްބަސްވުން އުވައިލުމާ އެކު, އެމެރިކާގެ ދަތި ކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތަކުގެ އަސަރުކޮށް, އީރާނުގެ އިޤުތިޞާދަށް ބޮޑު ހީނަރުކަމެއް ކުރިމަތިވިއެވެ. އަދި, ކޮވިޑް-19ގެ ބަލިމަޑުކަމާ އެކު ޙާލަތު ގޯސްވިއެވެ. 2021ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓު މަހާ ހަމައަށް އެ ބަލީގައި އީރާނުން 97,000 މީހުން މަރުވިއެވެ.
ރައީސީއަކީ އީރާނުގެ ދީނީ ވެރިންނާ ގާތް ގުޅުމެއް ބާއްވަވަމުން ގެންދަވާ ބޭފުޅެކެވެ. އޭނާއަކީ, އީރާނުގެ ކުރީގެ ރޫޙީ އިސްވެރިޔާ އަލް-ޚުމައިނީއާއި މިހާރުގެ ޒައީމް އަލް-ޚާމަންއީގެ ވަރަށް އަރިސް ބޭފުކެވެ. އެ ދެ ބޭފުޅުންގެ ވެރިކަމުގައި ރައީސީއަށް ގިނަ ބާރުތަކެއް ދެއްވައި, ސިޔާސީ ގިނަ މަޤާމުތަކަކަށް ޢައްޔަން ކުރައްވާފައިވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން, އީރާނުުގެ ސަރުކާރުގެ ގޮފިތަކާއި އަސްކަރިއްޔާގެ އިތުރުން އެ ޤައުމުގެ ޝަރުޢީ ދާއިރާއާ އެކު ވެސް ރައީސީ ވަނީ ގާތް ގުޅުމެއް ބާއްވަވާފައެވެ.
ރައީސީގެ ވެރިކަމަކީ, އީރާނުގެ ސަރުކާރަށް ފަސޭހަ ވެރިކަމެކޭ ދެންނެވޭކަށް ނެތެވެ. އެމެރިކާއިން އިސްވެ އަޅާފައިވާ ދަތި ކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތަކާ އެކު, އީރާނުގެ ރައްޔިތުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ހާލަތު އޮތީ ދަށްވެފައެވެ. އަދި, ދާޚިލީ ކަންކަމަށް ވުރެ ދިފާޢީ ކަންކަމަށް ރައީސީގެ ސަރުކާރުން އިސްކަން ދީފައިވާ ކަމަށް އެ ޤައުމުގެ ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ރައްޔިތުން ގަބޫލު ކުރެއެވެ.
2022ވަނަ އަހަރު ރައީސީގެ ސަރުކާރަށް ވަނީ, ބޮޑު ހަމަނުޖެހުމަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ. ސަރުކާރާ ދެކޮޅު މުޒާހަރާތަކާއި ހަމަނުޖެހުންތައް ފެށުނީ, ފުލުހުންގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ހުއްޓައި އުމުރުން 22 އަހަރުގެ މުހްސާ އަމީނީ މަރުވުމާ ގުޅިގެންނެވެ. އީރާނުގެ އަޚްލާޤީ ފުލުހުން މުހްސާ ހައްޔަރަށް ގެންގޮސްފައި ވަނީ ޢާންމު އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތަކާ ޚިލާފުވުމުގެ ތުހުމަތުގައެވެ.
މުހްސާގެ މަރާ ގުޅިގެން އީރާނުގައި ފެށި މުޒާހަރާތަކާއި ހަމަނުޖެހުންތައް އެ ޤައުމުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރުނެވެ. އަދި, މުޒާހަރާތައް ހުއްޓުވަން ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ބާރުގެ ބޭނުން ކުރިއެވެ. ހަމަނުޖެހުންތައް ކޮންޓްރޯލް ކުރެވިފައި ވަނީ 2023ވަނަ އަހަރުގެ މެދުތެރޭގައެވެ. މި ހަމަނުޖެހުންތަކުގައި ޢާންމުންގެ 500އެއްހާ މީހުން މަރުވި ކަމުގައި ރިޕޯޓުތައް ބުނެއެވެ. އަދި, ހަމަނުޖެހުންތައް ރާވައި ހިންގުމުގެ ކުށުގައި ހަތް މީހަކަށް ވަނީ މަރުގެ އަދަބު ވެސް ދީފައެވެ. ހަމަނުޖެހުންތައް ހުއްޓުވަން އީރާނުގެ ސަރުކާރުން އިންސާނިއްޔަތާ ޚިލާފު އަމަލުތައް ހިންގާފައިވާ ކަމަށް އދއިން ތުހުމަތު ކުރެއެވެ.
ރަައީސީއަކީ ބިރުދެއްކުމާއި, ކުރިމަތިލުންތަކަށް ފަސްޖެހި ވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެއް ނޫން ކަން އޭނާގެ ވެރިކަމުން ސާބިތުވެގެން ގޮސްފައިވެއެވެ. އީރާނާއި ހުޅަނގާ ދެމެދު ހަދާފައިވާ އެއްބަސްވުމާ އެމެރިކާއިން ޚިލާފުވެ, އެއްބަސްވުމުން ވަކިވުމާ ގުޅިގެން, ރައީސީ ވަނީ އީރާނުގެ ނިއުކްލިޔަރ ހަކަތަ އުފެއްދުމުގެ ޕުރޮގުރާމު އިތުރަށް ފައްކާ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފައްޓަވާފައެވެ. ނަމަވެސް, ހުޅަނގުން ތުހުމަތު ކުރާ ގޮތަށް, އެއީ ނިއުކްލިޔަރ ހަތިޔާރެއް އުފައްދަން ހިންގާ ޕުރޮގުރާމެއް ނޫން ކަމުގައި ރައީސީ ގެންދެވީ ވިދާޅުވަމުންނެވެ. ރައީސީއަކީ ޒަޔަނިސްޓު އިސްރާއީލުގެ ޔަހޫދީންނަށް ވެސް ފާޅުގައި ގޮންޖައްސަވަމުން ގެންދަވާ ހަމައެކަނި ލީޑަރެވެ.
ރައީސީ އަވަހާރަވީ އިރު އޭނާގެ އަނބިކަނބަލަކާއި ދެ އަންހެން ދަރިކަނބަލުން އެބަތިއްބެވިއެވެ. މަޝްހަދުގައި ހުކުރު ކުރައްވާ އިމާމު އަޙްމަދު ޢަލްމް އަލް-ހުދާގެ ދަރިކަނބަލުން, ޖަމީލާ ޢަލްމް އަލް-ހުދާއާ ރައީސީ ކައިވެނި ބައްލަވާފައި ވަނީ 1983ވަނަ އަހަރުއެވެ.