މޭ މަހުގެ 19ވަނަ ދުވަހު ދަތުރުކުރައްވަމުން ގެންދެވި ހެލިކޮޕްޓަރު ވެއްޓުނު ހިތާމަވެރި ހާދިސާގައި އަވަހާރަވި އީރާނުގެ ރައީސް އިބްރާހީމް ރައީސުލް-ސަދާތީއަކީ އެ ޤައުމުގެ ރޫޙީ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާ އާޔަތުالله ޢަލީ ޚާމަނާއީގެ ވަރަށް އަރިސް ބޭފުޅެކެވެ. 2021ވަނަ އަހަރު ރައީސްކަމުގެ މަޤާމަށް ރައީސީ އިންތިޚާބުވުމާއެކު އީރާނުގެ ދީނީ އަދި ސަޤާފީ އާދަކާދަތައް ކުރިއަރުވަން މަސައްކަތް ކުރުމުގެ އައު ރޫހެއް އީރާނަށް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ. އޭނާއަކީ, އީރާނުގެ މިނިވަންކަމާއި ސިޔާދަތު ހިމާޔަތްކުރުމަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި, އީރާނުގެ ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުތަކާއި ކުރިމަގު ބައްޓަން ކުރެއްވުމަށް އިސްކަމެއް ދެއްވި ޙިކުމަތްތެރި ވެރިއެކެވެ.
ރައީސީ އުފަންވެވަޑައިގަތީ 1960ވަނަ އަހަރު އީރާނުގެ ދެވަނައަށް އެންމެ ބޮޑު ރަށް, މަޝްހަދުގައެވެ. އޭނާގެ ބައްޕާފުޅަކީވެސް ދީނީ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. ރައީސީގެ އުމުރުފުޅުން އެންމެ ފަސް އަހަރުގައި އޭނާގެ ބައްޕާފުޅު ވަނީ އަވަހާރަވެފައެވެ. ނަމަވެސް, އުމުރުފުޅުން 15 އަހަރުން ފެށިގެން ރަައީސީ ވަނީ ބައްޕާފުޅު ހިންގެވި މަގުން ހިންގަވަން ފައްޓަވާފައެވެ. އަދި, ދީނީ ޢިލްމު އުނގެނުމަށް ޤޫމްގެ މަދަރުސާއެއްގައި ތަޢުލީމު ހާސިލުކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ.
ތަޢުލީމު ހާސިލުކުރައްވަމުން ގެންދެވި ދުވަސްވަރު, ރައީސީ ވަނީ އޭރުގެ ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް ކުރި މުޒާހަރާތަކެއްގައި ބައިވެރިވެ, އިސް ދައުރެއް އަދާކުރައްވާފައެވެ. އީރާނުގައި ހުޅަނގުން ގާއިމުކޮށްފައިވާ ގޮނޑިކޮއްކޮ ސަރުކާރު ވައްޓައިލާފައި ވަނީ 1979ވަނަ އަހަރުގެ އިސްލާމީ އިންޤިލާބުގައި, އާޔަތުالله ޢަލީ ޚުމައިނީގެ އިސްނެންގެވުމުގެ ދަށުންނެވެ.
އީރާނުގެ އިންޤިލާބަށްފަހު, ރައީސީ އެ ޤައުމުގެ ޝަރުޢީ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްޕުޅު ކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އޭނާ ދަރިވަރުވެ ވަޑައިގަންނަވާފައި ވަނީ ޚާމަނާއީގެ ސީދާ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުންނެވެ. ޚާމަނާއީގެ ރައީސްކަމުގެ ދައުރުގައި ރައީސީ ވަނީ އީރާނުގެ ގިނަ ރަށްތަކެއްގައި އިސް ޕްރޮސެކިޔުޓަރުގެ މަޤާމު ފުރުއްވާފައެވެ.
2017ވަނަ އަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ރައީސީ ވަނީ ރައީސްކަމުގެ މަޤާމަށް ވާދަކުރައްވާފައެވެ. ނަމަވެސް, އޭނާގެ މައްޗަށް ކުރި ހޯއްދެވީ, ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި ރައީސް ރޫޙާނީއެވެ. ރައީސީގެ ކެމްޕޭންގައި ވަޢުދުވެވަޑައިގަންނަވާފައި ވަނީ ކޮރަޕްޝަނާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވުމަށެވެ. ނަމަވެސް, އޭރު ރޫޙާނީގެ ސަރުކާރުން ވަނީ, ކޮރަޕްޝަންގެ ތުހުމަތުތަކެއް ރައީސީގެ ކޮނޑުފުޅުގައިވެސް އަޅުއްވާފައެވެ.
2019ވަނަ އަހަރު, އައު ރޫޙާނީ އިސްވެރިޔާ އާޔަތުالله ޢަލީ ޚުމައިނީ ވަނީ އީރާނުގެ އުއްތަމަ ފަނޑިޔާރުގެ މަޤާމަށް ރައީސީ ޢައްޔަންކުރައްވައި, ބޮޑެތި މަސްއޫލިއްޔަތުތަކެއް ހަވާލުކުރައްވާފައެވެ. އަދި, 88 މެންބަރުން ހިމެނޭ އީރާނުގެ އެންމެ މަތީ ކައުންސިލުގެ ޗެއަރމަންގެ ނައިބުގެ މަޤާމަށް ވެސް ޢައްޔަންކުރެއްވިއެވެ. އީރާނުގެ ރޫޙީ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާ ކަނޑައެޅުމުގެ ބާރު އޮންނަނީ އެ ކައުންސިލަށެވެ.
ރައީސީއަކީ އީރާނުގެ ކުރީގެ ރޫޙާނީ އެންމެ މަތީ ވެރިޔާ, ޢާޔަތުالله ރޫޙުالله އަލް-ޚުމައިނީގެ ވެސް އަރިސް ބޭފުޅެކެވެ. ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން ރައީސީ ވަނީ އީރާނުގެ މަރު ކޮމިޓީގައި އިސް ދައުރެއް އަދާކުރައްވާފައެވެ. އެ ކޮމިޓީއަކީ, އެކި ކުށްތަކުގައި ހައްޔަރުކޮށްފައިވާ މީހުންނަށް މަރުގެ އަދަބު ދިނުމުގައި އެންމެ ފަހު ބަސް ބުނާ ކޮމިޓީއެވެ.
2021ވަނަ އަހަރުގައި ބޭއްވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ރައީސީ ވަނީ 62 އިންސައްތަ ވޯޓު ކާމިޔާބު ކުރައްވައި, ރައީސްކަމުގެ މަޤާމަށް އިންތިޚާބުވެ ވަޑައިގަންނަވާފައެވެ. ނަމަވެސް, އެ އަހަރުގެ އިންތިޚާބުގައި ވޯޓުލާފައިވަނީ, ވޯޓުލުމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިން 48.8 އިންސައްތަ މީހުންނެވެ. މެދުމިނުގެ ސިޔާސަތުތަކަށް ތާޢީދު ކުރާ ކެނޑިޑޭޓުންނާއި, އިސްލާޙަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާ ސިޔާސީ ވެރިންނަށް އެ އިންތިޚާބުގައި ވާދަކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައެއް ނުވެއެވެ. 63 އަހަރުފުޅުގެ ރައީސީ 2021ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި ކާމިޔާބީ ހޯއްދަވާފައިވަނީ ކުރީގެ ރައީސް ޙަސަން ރޫޙާނީގެ މައްޗަށެވެ.
ރައީސްކަމުގެ މަޤާމާ ރައީސީ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވި އިރު އީރާނާއި ހުޅަނގުގެ ބާރުތަކާ ދެމެދު ހަދާފައިވާ އެއްބަސްވުން އޮތީ މަޑުޖެހިފައިވާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. އެ އެއްބަސްވުމުން އިސްވެ ވަކިވެފައި ވަނީ އެމެރިކާއިން, ކުރީގެ ރައީސް ޑޮނަލްޑް ޓްރަމްޕުގެ ވެރިކަމުގައެވެ. އެއްބަސްވުން އުވައިލުމާއެކު, އެމެރިކާގެ ދަތި ކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތަކުގެ އަސަރުކޮށް, އީރާނުގެ އިޤުތިޞާދަށް ބޮޑު ހީނަރުކަމެއް ކުރިމަތިވިއެވެ. އަދި, ކޮވިޑް-19ގެ ބަލިމަޑުކަމާ އެކު ޙާލަތު ގޯސްވިއެވެ. 2021ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓު މަހާ ހަމައަށް އެ ބަލީގައި އީރާނުން 97,000 މީހުން މަރުވިއެވެ.
2022ވަނަ އަހަރު ރައީސީގެ ސަރުކާރަށް ވަނީ, ބޮޑު ހަމަނުޖެހުމަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ. ސަރުކާރާ ދެކޮޅު މުޒާހަރާތަކާއި ހަމަނުޖެހުންތައް ފެށުނީ, ފުލުހުންގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައި ހުއްޓައި އުމުރުން 22 އަހަރުގެ މުހްސާ އަމީނީ މަރުވުމާ ގުޅިގެންނެވެ. އީރާނުގެ އަޚްލާޤީ ފުލުހުން މުހްސާ ހައްޔަރަށް ގެންގޮސްފައި ވަނީ ޢާންމު އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތަކާ ޚިލާފުވުމުގެ ތުހުމަތުގައެވެ.
މުހްސާގެ މަރާ ގުޅިގެން އީރާނުގައި ފެށި މުޒާހަރާތަކާއި ހަމަނުޖެހުންތައް އެ ޤައުމުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރުނެވެ. އަދި, މުޒާހަރާތައް ހުއްޓުވަން ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ބާރުގެ ބޭނުން ކުރިއެވެ. ހަމަނުޖެހުންތައް ކޮންޓްރޯލް ކުރެވިފައި ވަނީ 2023ވަނަ އަހަރުގެ މެދުތެރޭގައެވެ.
ރައީސީގެ ވެރިކަމުގެ ތެރެއިން ދުނިޔޭގެ ސަމާލުކަން އެންމެ ބޮޑަށް ހުއްޓިގެން ދިޔަ އެއް ކަމަކީ, އޭނާގެ ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް އެ ޤައުމުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ކުރި ބޮޑެތި މުޒާހަރާތަކެވެ. އަދި, މުޒާހަރާތައް ރޫޅުވައި, ހުއްޓުވަން ސަލާމަތީ ބާރުތަކުން ބާރުގެ ބޭނުންކޮށް, ހަމަނުޖެހުންތަކުގައި ގިނަ ޢަދަދެއްގެ ބަޔަކު ހައްޔަރުކުރުމެވެ. އެއަށްފަހު, ޔަހޫދީ ފައުޖުން ފަށާފައިވާ ލާއިންސާނީ ޢުދުވާނާ ދެކޮޅަށް ފަލަސްޠީނުގެ ޣައްޒާގެ މުސްލިމުން ކުރި މަސައްކަތުގައި ރަައީސީ ވަނީ ނުސީދާކޮށް ބައިވެރިވެވަޑައިގަންނަވާފައެވެ.
ރައީސީ އަވަހާރަވީއިރު އޭނާގެ އަނބިކަނބަލަކާއި ދެ އަންހެން ދަރިކަނބަލުން އެބަތިއްބެވިއެވެ. މަޝްހަދުގައި ހުކުރު ކުރައްވާ އިމާމު އަޙްމަދު ޢަލްމް އަލް-ހުދާގެ ދަރިކަނބަލުން, ޖަމީލާ ޢަލްމް އަލް-ހުދާއާ ރައީސީ ކައިވެނި ބައްލަވާފައި ވަނީ 1983ވަނަ އަހަރުއެވެ.